Γράφει η Μαρία Σκουλά
Μαιμακτηριών ο πέμπτος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, αφιερωμένος στον Δία Μαίμακτο (Μαιμάκτης=θυελλώδης) και αντιστοιχούσε στο διάστημα 23 Οκτωβρίου–22 Νοεμβρίου. Κυριότερες γιορτές του ήταν τα Μαιμακτήρια (γιορτή επίκλησης για ήπιο χειμώνα) και τα Πομπαία (προς τιμή του Μειλίχιου Δία για καλή σοδειά). Νοέμβριος ο ενδέκατος μήνας του Γρηγοριανού ημερολογίου. Ο λαός τον αποκαλεί Βροχάρη (γιατί πέφτουν πολλές βροχές), Χαμένο (γιατί έχει τις μικρότερες σε διάρκεια ημέρες και τις μεγαλύτερες νύχτες), Ανακατεμένο (από τον άστατο καιρό), Σκιγιάτη (σκιά, νύχτα), Κρασομηνά (τότε άνοιγαν τα καινούρια κρασιά), Αγιομηνά (του Αγ. Μηνά),
Φιλιππιάτη (του Αγ. Φιλίππου), Αντριά (του Αγ. Ανδρέα), Αϊ-Ταξιάρχη, Αρχαγγελίτη ή Αρχαγγελιάτη, Αϊ-Στράτη, Αϊ- Στράτηγο και Σποριά (ο καταλληλότερος μήνας για σπορά σιτηρών, οσπρίων και δημητριακών) ή Μεσοσπορίτη (οι περισσότεροι γεωργοί βρίσκονται στο μέσο της σποράς). Είναι ο μήνας που το κρύο δυνάμωνε και αυτό το
«μήναγε» ο ‘Άγιος Μηνάς που γιορτάζει στις 11 Νοεμβρίου, δυνάμωνε του Αγίου Φιλίππου στις 14 Νοεμβρίου και «αντρειεύει» στην γιορτή του Αγίου Ανδρέα στις 30 Νοεμβρίου( του Αϊ – Ντριός αντρειεύει το κρύο). Στις αγροτικές εργασίες του Νοεμβρίου συγκαταλέγεται το μάζεμα της ελιάς. Όταν οι ελιές μαύριζαν πια,
οι άντρες ανέβαιναν στα δέντρα και χτυπούσαν με την «ντέμπλα», ένα ξύλινο ραβδί, τα κλαδιά. Έπρεπε όμως να χτυπούν με τέχνη «για να μη βλάψουν το κλαρί». Έτσι οι γινωμένες ελιές πέφτανε στη γη κι έδιναν το πιο καλό λάδι. Οι γυναίκες μάζευαν σε καλάθια τις ελιές και ο κεχαγιάς, ο επικεφαλής, τα έπαιρνε και τα άδειαζε σε τσουβάλια.
Πολλά από τα λατρευτικά έθιμα, επισημαίνει ο λαογράφος Γ. Μέγας, είναι αγροτικά με πανάρχαιες ρίζες και αφορούν προσπάθειες εξευμενισμού κι ευχαριστιών. Επειδή οι καιρικές συνθήκες δεν είναι ίδιες σε όλη την Ελλάδα, η έναρξη των αγροτικών εργασιών δεν γίνονται συγχρόνως. Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι τα Εισόδια
της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου) αλλού σφραγίζουν το τέλος και αλλού το μέσον της σοδειάς. Την παραμονή ή και ανήμερα των Εισοδίων αλλά και του Αγίου Ανδρέα οι νοικοκυρές έβραζαν πολλά σπόρια μαζί (σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, καλαμπόκι, ρεβίθια, κουκιά κ.ά.) και τα μοίραζαν σαν κόλλυβα στη γειτονιά «για να γίνουν τα σπαρμένα»,
αφού προηγουμένως ένα πιάτο από αυτά διαβαζόταν στην εκκλησία και μοιραζόταν στο εκκλησίασμα. Συμμετοχή στο πιάτο αυτό είχαν και τα οικόσιτα ζώα, αλλά και το χωράφι στο οποίο έριχνε ο γεωργός για να «αναπαυθεί ο σπόρος» και η βρύση την οποία τάιζαν ώστε «όπως τρέχει το νερό να τρέχει το βιό». Οι αρχαίοι πρόσφεραν
πανσπερμία στη Δήμητρα και στους Δαίμονες της ευφορίας της γης καθώς και στον ψυχοπομπό Διόνυσο και τις ψυχές των νεκρών, την τρίτη ημέρα των Ανθεστηρίων τους λεγόμενους Χύτρους, όταν ήταν ανοικτός ο Άδης.
Στις «Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας» του λαογράφου Γεωργίου Μέγα, διαβάζουμε για την γιορτή των Ταξιαρχών (8 Νοεμβρίου): οι Ταξιάρχες ή αρχιστράτηγοι Μιχαήλ και Γαβριήλ είναι οι Αρχάγγελοι που παίρνουν τις ψυχές. Ο Ταξιάρχης Μιχαήλ στη Σύμη λέγεται Καϊλιώτης διότι «καίει τις καρδιές των ανθρώπων
ων αφαρπάζει τα φίλτατα» και Κουρκουνιώτης επειδή κουρκουνά (χτυπά) την πόρτα και ζητά την ψυχή. Στην Αίνο της Θράκης για να μην τους πάρει ο Αρχιστράτηγος πριν της ώρας, «αφ’ εσπέρας της εορτής των Αρχιστρατήγων δεν αφήνουν τα υποδήματα των έξω της οικίας, ως συνηθίζουν, αλλά τα παίρνουν μέσα, ίνα μη ιδών αυτά ο
Αρχιστράτηγος Μιχαήλ ενθυμηθεί αυτούς και αναλάβει εκ της ζωής».
Να και κάποιες χαρακτηριστικές παροιμίες:
• Άη- Μηνάς εμήνυσε του πάππου του χειμώνα: έρχομαι ή δεν έρχομαι και τ’ Άη- Φιλίππου αυτού είμαι.
• Η Πούλια βασιλεύοντας το μήνυμα της στέλνει. Ούτε τσοπάνος στα βουνά ούτε ζευγάς στους κάμπους.
• Νοέμβρη οργώματα κι ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές.
• Ο άη- Μηνάς εμήνυσε, πούλια μη ξημερώσει.
• Όταν έρθει ο Νοέμβρης σιγομπαίνει ο χειμώνας
• Σ’ τσι τριάντα, τ’ Αγι-Αντριός, αντριεύεται το κρύο
